هوش مصنوعی و ملاحظات اخلاقی

اخلاق و هوش مصنوعی

هوش مصنوعی روز‌به‌روز به حوزه‌های جدید‌ی ورود پیدا می‌کند و به مرور بسیاری از جنبه‌های زندگی ما وابسته و متصل به هوش مصنوعی خواهد بود.  سرعت گسترش هوش مصنوعی و قدرت پردازش و تحلیل آن، نگرانی‌های بسیاری را به وجود آورده‌است. رد این نگرانی‌ها را می‌توان در فیلم‌های آینده‌نگر علمی-تخیلی‌ای مانند Her، ex-machina و black mirror دید. در این فیلم‌ها نسبت به این‌که هوش و قدرت هوش مصنوعی از انسان پیشی بگیرد و بر او چیره‌‌ شود احساس خطر می‌شود. جدا از این خطر دور، نگرانی‌های دیگری نیز نسبت به هوش مصنوعی وجود دارد. نگرانی‌هایی که مربوط به آینده‌ی دور نیستند و این نگرانی‌ها را در تعامل و کاربری فعلی و امروزه‌ی ما نسبت به هوش مصنوعی نیز می‌توان یافت. اولین نگرانی که در رابطه با گسترش هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف زندگی به ذهن می‌رسد، از دست دادن شغل است. با توسعه‌ی هوش مصنوعی، بسیاری از مشاغلی که پیش از آن توسط انسان‌ها انجام می‌شد به هوش مصنوعی سپرده می‌شود. البته پاسخ متخصصان در برابر این نگرانی این است که اگرچه هوش مصنوعی باعث از بین رفتن بسیاری از مشاغل می‌شود اما در عین‌حال مشاغل جدیدی را نیز به وجود می‌آورد. البته نگرانی برای از دست رفتن شغل، یک نگرانی متاخر و در مواجهه‌ی هوش مصنوعی نیست بلکه این نگرانی که ماشین‌ها جایگزین انسان شوند و از زمان صنعتی‌شدن به شکل‌های گوناگون وجود داشته‌است. اما همان‌گونه که رشد و توسعه‌ی ماشین‌های مکانیکی متوقف نشد رشد و توسعه هوش مصنوعی نیز گریز‌ناپذیر و متوقف نشدنی است. هرچند که مسئله از دست رفتن شغل برخی از افراد چیزی است که دولت‌ها باید به آن توجه کنند و برای آن برنامه‌ریزی داشته‌باشند. (کشاورز، ۲۰۲۱)

اما جدا از این نگرانی‌ها نمی‌توان انکار کرد که هوش مصنوعی نقش موثر و مفید و قابل توجهی در زندگی روزمره‌ی ما دارد. هوش‌ مصنوعی و الگوریتم‌ها به غیر از پیشنهاد موثر ویدئوهای احتمالا مورد علاقه‌مان در یوتیوب می‌توانند نقش‌های اساسی‌تری مانند کنترل ترافیک شهری و کاربردهای پزشکی و بسیاری از امور اداری را نیز ایفا کنند.  واقعیت آن است که بسیاری از جنبه‌های زندگی ما وابسته به هوش مصنوعی است و بسیاری از تصمیم‌گیری‌های مهم جامعه‌ی ما به هوش مصنوعی سپرده‌شده‌است. «به گزارش گاردین ۷۲ درصد از رزومه‌های آمریکایی هرگز به چشمان انسانی نمی‌خورند» (کریادو-پرز، ۱۳۹۹). اگر جامعه‌ای برابر و عادلانه را طلب می‌کنیم مهم است که این پرسش را مطرح کنیم که آیا هوش مصنوعی نقشی در رسیدن به این برابری ایفا می‌کند یا نه؟ پاسخی سطحی و اولیه به این پرسش می‌تواند این باشد که توسعه‌ی هوش مصنوعی در جنبه‌های گوناگون زندگی ما به عادلانه‌تر شدن این دنیا کمک خواهد کرد چرا که تبعیض‌ها و سوگیری‌های انسانی‌ای که منجر به بی‌عدالتی می‌شود در هوش مصنوعی جایی ندارد اما گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد عملکرد هوش مصنوعی نیز همان‌ سوگیری‌های انسانی را دارد. مثلا سیستم‌های هوشمند تشخیص صدا به صدای زنان حساسیت کم‌تری نسبت به صدای مردان نشان می‌دهند و این مسئله زمانی مهم می‌شود که بدانیم برخی از سیستم‌های درمانی از همین سیستم‌های تشخیص صدا استفاده می‌کنند (کریادو-پرز، ۱۳۹۹). سوگیری‌ هوش مصنوعی می‌تواند همان کلیشه‌ها و نابرابری‌هایی که امروز درگیر آن هستیم را بازتولید و حتی تقویت کند. اگرچه عدم دخالت انسانی در تصمیم‌گیری‌های هوش مصنوعی یک مزیت به حساب می‌آید، اما زمانی که هوش مصنوعی درگیر سوگیری‌های جنسیتی، نژادی و... این عدم دخالت انسانی می‌تواند اثر سوگیری‌ها را چند برابر کند چرا که می‌توان امید داشت یک نفر درگیر کلیشه‌های جامعه نسبت به گروه‌های متفاوت نباشد اما نمی‌توان امید داشت که یک هوش مصنوعی متفاوت از الگوریتم‌های آموخته شده عمل کند.

هوش مصنوعی بر مبنای داده‌های موجود آموخته‌می‌شود. از داده‌هایی که خود نسبت به گروه‌های اجتماعی متفاوت سوگیری دارند چگونه می‌توان توقع هوش مصنوعی بدون سوگیری داشت. پس هوش مصنوعی آن‌گونه که به نظر می‌رسید هم بدون دخالت انسانی نیست و تمایلات و سوگیری‌های ما می‌تواند بر عملکرد هوش مصنوعی اثر بگذارد. سوگیری هوش مصنوعی وقتی پیچیده‌تر و عمیق‌تر می‌شود که با شکاف دسترسی ترکیب می‌شود. گروه‌های اجتماعی تحت تبعیض در داده‌های در دسترس هوش مصنوعی بازنمایی نشده‌اند یا بد بازنمایی شده‌اند و اعضای این گروه‌ها نیز کم‌تر توان استفاده از خدماتی که با هوش مصنوعی کار می‌کنند را دارند بنابراین سیستم‌های هوش مصنوعی باز هم شانس کم‌تری پیدا می‌کنند تا داده‌های جدیدی در رابطه با این گروه‌های تحت تبعیض دریافت کنند.

خوش‌بینی و امیدواری ابتدایی از امکان رسیدن به دنیایی عادلانه‌تر با وجود هوش‌مصنوعی جای خود را به ناامیدی می‌دهد. هوش مصنوعی در جهان ناعادلانه‌ی ما می‌تواند به شیوه‌ای عادلانه عمل کند و آموخته‌شود؟ آیا رشد و توسعه‌ی هوش مصنوعی به معنی رشد و توسعه‌ی باورها و کلیشه‌های تبعیض‌آمیز پیشین نیست؟ با وابسته‌شدن هرچه‌ بیشتر ما به هوش مصنوعی می‌توان انتظار تغییر داشت؟ یا هم‌چنان باید شاهد آن باشیم که رزومه‌های زنان برای برخی مشاغل کاری حتی روی میز کارفرماها قرار نگیرد چرا که پیش‌تر توسط هوش مصنوعی حذف شده‌اند؟

این ویدئو می‌تواند ایده‌هایی در رابطه‌ با راه‌های برون‌رفت از این وضعیت ارائه دهد.

البته هم‌چنان نباید نقش انسانی در راهبری و طراحی هوش مصنوعی را نادیده‌گرفت. طراحی هوش مصنوعی می‌تواند در خدمت اهدافی قرار بگیرد که به حرکت جهان به سمت دنیای عادلانه‌تر و سالم‌تر کمک کند. برای مثال مدل‌های زبانی‌ای که در گوگل، فیس‌بوک و آمازون طراحی شده‌اند می‌توانند سخنان نفرت‌انگیز نژادی را تشخیص دهند و محتواهای این‌گونه را حذف کنند. این گزارش مثال خوبی است از این‌که چگونه تلاش‌های انسانی می‌تواند هوش مصنوعی را  نسبت به سخنان نفرت‌انگیز حساس کند. اما همان‌گونه که در این گزارش نیز اشاره می‌شود اگرچه حساس کردن هوش مصنوعی به انواع محتواهای نفرت‌آمیز (مانند محتواهای دارای imoji در این گزارش) کار چندان دشواری نیست اما رسانه‌های اجتماعی بزرگ‌ نسبت به آن بی‌توجه‌اند.  توسعه‌ی سودمحور هوش مصنوعی چالشی در برابر ملاحظات اخلاقی هوش مصنوعی است.